دستگاه نبولایزر

دستگاه نبولایزر چیست؟

ریه ها جزو مهمترین اعضای بدن هستند که رساندن اکسیژن به قسمت های مختلف از طریق آن صورت می گیرد، در صورتی که ریه های فرد دچار مشکل شده باشد، دستگاه نبولایزر که از تجهیزات پزشکی تنفسی می باشد برای کمک رسانی به ارگان های تنفسی مورد استفاده قرار می گیرد. دستگاه نبولایزر (Nebulizer) که به آن ریزپاش و نبولایزر دارو نیز می گویند، به منظور درمان و دارو رسانی راحت توسط استنشاق در افراد مبتلا به بیماری های تنفسی مانند آسم، دارو هایی که در حالت مایع یا محلول هستند را به صورت بخار در می آورد تا از طریق هوا و ذره های بسیار کوچک آب و با استفاده از ماسک به اندام تنفسی فرد برسد و در استفاده از دارو هایی که لازم است جذب آن توسط ریه صورت گیرد، انتخاب مناسبی می باشد.

دستگاه نبولایزر قابلیت اثر بخشی دارو را بالا می برد و از آنجایی که دارو رسانی به ریه به صورت مستقیم انجام می شود، از تاثیر آن بر سایر قسمت های بدن جلوگیری می کند، همچنین بنا بر نوع دارو و شرایط بیمار موجب تنفس راحت تر، بهبود عملکرد عضلات مورد استفاده در فرآیند تنفس، پیشگیری از جمع شدن ترشحات ریه و خلط، کاهش درد در قفسه سینه، بهبود خون رسانی و برگشت خون می گردد. در ضمن دستگاه های ریزپاش با استفاده از باتری یا برق کار می کنند و در ابعاد گوناگون به صورت ثابت و پرتابل در منزل، مراکز درمانی، مطب ها و کلینیک ها مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع دستگاه نبولایزر دارو

دستگاه های نبولایزر خانگی و بیمارستانی به صورت پرتابل قابل حمل و ثابت مورد استفاده قرار می گیرند و بنا به تکنولوژی مورد استفاده در تبدیل دارو به حالت بخار به 3 دسته کلی تقسیم می شوند:

• دستگاه جت نبولایزر یا نبولایزر پنوماتیک (Jet Nebulizer)
• دستگاه نبولایزر اولتراسونیک (Ultrasonic Nebulizer)
• دستگاه مش نبولایزر (Mesh Nebulizer)

در ادامه به بررسی هر یک از انواع دستگاه نبولایزر می پردازیم.

جت نبولایزر یا نبولایزر پنوماتیک

جت نبولایزر ها که به آنها دستگاه نبولایزر پنوماتیک، ریزپاش جت، نبولایزر کمپرسوری و دستگاه نبولایزر جت نیز می گویند، اولین نوع ساخته شده از دستگاه نبولایزر می باشد و دارو هایی که به صورت مایع هستند را با استفاده از یک کمپرسور از پیستون و لوله عبور می دهد تا به حالت بخار تبدیل شوند. نبولایزر های پنوماتیک به صورت گسترده در مراکز درمانی استفاده می شوند و برای تاثیر دارو های مورد استفاده بر ریه ها، دارو باید به اندازه حدودی 5 تا 10 میکرون کوچک شود. در ضمن نبولایزر های کمپرسوری برای دارو رسانی از فشار هوای فشرده استفاده می کنند و سر و صدای چندانی ندارند.

نبولایزر اولتراسونیک

دستگاه نبولایزر اولتراسونیک که به آن ریزپاش اولتراسونیک نیز می گویند، برای تبدیل دارو به حالت بخار از ارتعاش دارای فرکانس بالا استفاده می کند و نحوه عملکرد آن به گونه ای است که داروی مورد نظر بر روی صفحه اولتراسونیکی که تحت ارتعاش با فرکانس بالا می باشد، قرار می گیرد و به ذره های بسیار ریز تقسیم می شوند. دستگاه نبولایزر اولتراسونیک به صورت گسترده در منزل و مراکز درمانی مورد استفاده قرار می گیرد و دارو رسانی در آن نسبت به دستگاه نبولایزر پنوماتیک با سرعت بالاتری انجام می گیرد و فاقد سر و صدا می باشد. میزان ریز شدن دارو در دستگاه نبولایزر به نوع دارو و قسمتی که باید تاثیر بگذارند بستگی دارد و جهت اثر بخشی دارو بر آلوئول ها (alveolus) باید در حدود 0.5 تا 2 میکرون کوچک شوند.

مش نبولایزر

مش نبولایزر ها که به آنها نبولایزر مش و ریزپاش مش نیز می گویند، برای تبدیل دارو به حالت بخار و دارو رسانی از میکرو پمپ استفاده می کنند، فاقد مخزن بوده و دارای صفحه ای با سوراخ های کوچک برای ریز کردن دارو می باشند، منبع تغذیه در مش نبولایزر ها، باتری می باشد و در منزل، بیمارستان ها و مسافرت ها برای تمام سنین مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین برای اثر بخشی دارو بر برونشیول لازم است دارو ها در حدود 2 تا 6 میکرون ریز شوند.

نکات مربوط به انتخاب دستگاه نبولایزر مناسب

برای خرید دستگاه ریزپاش دارو لازم است دستگاه نبولایزر متناسب با شرایط بیمار و داروی مصرفی انتخاب شود، همچنین به محل مورد استفاده توجه شده و در صورتی که قصد استفاده از دستگاه نبولایزر در مسافرت، مهمانی و محیط خارج از منزل را دارید بهتر است دستگاه نبولایزر پرتابل که قابل جا بجایی است خریداری شود.

دستگاه نبولایزر در اندازه های مختلف و با طرح های متنوعی ساخته می شود، از این رو هر شخص می تواند متناسب با سلیقه شخصی خود انتخاب داشته باشد. در ضمن نبولایزر های اولتراسونیک نسبت به جت نبولایزر ها با سرعت بالاتری عمل می کنند و اگر سرعت برای فرد اولویت داشته باشد، پیشنهاد می شود نبولایزر اولتراسونیکی خریداری شود.

نوع دستگاه نبولایزر، منبع تغذیه و کاربری آن از موارد مهمی می باشد که لازم است به آن توجه شود. همچنین بررسی شرکت سازنده، وجود ضمانت و خدمات پس از فروش باید در نظر گرفته شود.

نکات مربوط به استفاده از دستگاه نبولایزر

دستگاه نبولایزر باید بر روی سطحی صاف و محکم قرار بگیرد، از قرار دادن آن بر روی زمین خودداری شود و محفظه آن حین استفاده کج نشود. از آنجایی که ریزپاش به منظور دارو رسانی به ریه و سایر اندام های تنفسی بیمار استفاده می شود، نظافت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اگر دستگاه نبولایزر به درستی تمیز نشده باشد، امکان انتقال باکتری، ایجاد بیماری و عفونت در فرد وجود دارد.

حین استفاده از دستگاه نبولایزر بنشینید و اگر فرد استفاده کننده خردسال می باشد باید آن را در آغوش گرفته و ماسک تنفسی را به درستی بر روی بینی و دهان کودک قرار دهید. در ضمن لازم است فرآیند دم و بازدم افراد به آرامی اما عمیق باشد تا داروی مورد استفاده در اندام تنفسی وی قرار گیرد.

اگر دارو به محفظه ریزپاش چسبیده باشد، به آهستگی آن را تکان دهید تا از مخزن جدا شود و در صورتی که حین دارو رسانی، به سرگیجه، حالت تهوع، اختلال در فرآیند تنفس و غیره مبتلا شدید، استفاده از دستگاه نبولایزر رامتوقف کنید و حدود 5 تا 10 دقیقه استراحت کنید.

برای مصرف دارو به صورت استنشاقی از طریق دستگاه نبولایزر لازم است پزشک، زمان و تعداد دفعات استفاده از دستگاه را مشخص کند. همچنین بهتر است از یک دستگاه نبولایزر به صورت مشترک استفاده نشود و هر شخص دارای دستگاه نبولایزر شخصی باشد. معمولا استفاده از دارویی به اندازه 5 میلی متر در ریزپاش، حدود 12 دقیقه زمان می برد و اگر مدت زمان بیشتری طول بکشد، ممکن است مشکلی وجود داشته باشد که لازم است توسط کارشناس فنی بررسی و در صورت وجود ایراد، رفع شود. در ضمن اگر ماسک مورد استفاده در دستگاه نبولایزر، بینی و دهان فرد را به صورت کامل نپوشاند، بخار تولید شده که حاوی دارو می باشد هدر رفته و موجب صرف هزینه بیشتر بیمار می شود.

اجزای دستگاه ریزپاش دارو

دستگاه نبولایزر دارای مخزن یا محفظه دارو، لوله ها و دهان گیر یا ماسک تنفسی به عنوان رابط می باشد، همچنین بنا به عملکرد آن در نوع نبولایزر پنوماتیک مجهز به پمپ، کمپرسور و در ریزپاش های اولتراسونیک مجهز به اسیلاتور الکترونیکی، کریستال پیزوالکتریک، فن و مخزن کوپلینگ می باشد.

مخزن یا محفظه جهت قرار گرفتن دارو در دستگاه تعبیه شده است و لوله های پلاستیکی نیز مسیر رساندن دارو از محفظه به رابط می باشند. رابط ها وظیفه رساندن دارو به سیستم تنفسی بیمار را دارند و بر اساس شرایط فرد انتخاب می شوند. به صورت معمول از ماسک های تنفسی به عنوان رابط استفاده می شود. در خردسالان از ماسکی که بینی و دهان فرد را به صورت کامل بپوشاند، استفاده می شود. در ضمن لازم است ماسک مورد استفاده به نحوی بر روی صورت بیمار قرار بگیرد که علاوه بر ایجاد احساس راحتی در بیمار از نشت و هدر رفتن دارو نیز جلوگیری کند.

نحوه عملکرد دستگاه نبولایزر

در دستگاه های جت نبولایزر ریز کردن ذرات دارو و دارو رسانی با استفاده از هوای فشرده تولید شده از طریق کمپرسور و پمپ هوا صورت می گیرد و فشار منفی ایجاد می شود. دارو ها از لوله مویین مخزن ریزپاش بالا می رود و پس از تبدیل شدن به ذرات کوچک به فرد تحویل داده می شود.

در نبولایزر های اولتراسونیک، اسیلاتور های الکترونیکی تولید امواج فراصوت با فرکانس بالا در حدود بیشتر از 20 کیلو هرتز می کنند و موجب حرکت پیزوالکتریک می شوند. حرکت کریستال های پیزوالکتریک موجب تولید امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا در حدود 1 تا 2 مگا هرتز در محفظه کوپلینگ و در نهایت برخورد با محفظه دارو شده و تبدیل دارو به ذرات ریز و بخار صورت می گیرد. فن دستگاه باعث انتقال ذرات دارو به خارج محفظه و انجام دارو رسانی می شود و میزان ذرات دارو به فرکانس بستگی دارد، به صورتی که با افزایش اندازه فرکانس، میزان ذرات دارو کوچک تر می شود. در مش نبولایزر ها، صفحه ای با سوراخ های بسیار ریز و شبکه ای ارتعاشی برای ایجاد ذرات کوچک دارو وجود دارد.

ذرات ریز دارو از طریق برخورد با سیستم های تنفسی جذب آن می شوند یا با قرار گیری بر روی اندام و انجام دم و بازدم به صورت عمیق، اثر گذاری دارو صورت می گیرد. دارو های قابل استنشاق توسط دستگاه ریزپاش باید به حد کافی کوچک باشند تا به اندام تنفسی در نقاط تحتانی نیز برسند. اندازه مناسب ذرات در حدود 1 تا 3 میکرو متر می باشد، اندازه دارو های بیش از 2 تا 3 میکرو متر برای عضو های تنفسی سطحی تر استفاده می شود و برای رسیدن دارو به قسمت های عمیق اندام تنفسی لازم است اندازه ذرات کمتر از 2 میکرو متر باشد.

نحوه استفاده از دستگاه نبولایزر

ابتدا دستگاه نبولایزر را بر روی سطحی مقاوم قرار دهید و از تمیز بودن ماسک تنفسی و محفظه دارو اطمینان حاصل کنید. سپس داروی مورد استفاده آماده شود و در صورت نیاز به ترکیب کردن، با نسبت های تجویز شده توسط پزشک ترکیب شده و در محفظه دارو قرار گیرد. لوله پلاستیکی نبولایزر به کمپرسور و مخزن دارو متصل شود. نبولایزر را روشن کرده و عملکرد آن برای تبدیل دارو به ذرات کوچک بررسی شود. سپس ماسک تنفسی بر روی دهان و بینی قرار داده شود و تا اتمام دارو رسانی، فرآیند دم و بازدم به آرامی انجام گیرد. در ضمن در طول استفاده از دستگاه نبولایزر، محفظه دارو را به صورت ایستاده و بدون حرکت قرار دهید.

نکات مربوط به نگهداری دستگاه نبولایزر دارو

تمیز کردن دستگاه نبولایزر برای پیشگیری از ایجاد بیماری در فرد اهمیت بالایی دارد و لازم است در محیطی دارای تهویه مناسب و دور از آلودگی و گرد و غبار مورد استفاده قرار گیرد. همچنین پس از هر بار استفاده، محفظه دستگاه و ماسک تنفسی دستگاه نبولایزر با آب گرم شست و شو داده شود و تا زمانی که کاملا خشک نشده باشد، استفاده نشود. در ضمن لوله ها نباید خیس شوند، به ضد عفونی نیاز ندارند، در زمان های مقرر تعویض می شوند و در صورت خیس شدن نیز لازم است در اسرع وقت تعویض صورت گیرد.

نبولایزر های پنوماتیک دارای فیلتری هستند که از ورود آلودگی به بخار حاوی دارو جلوگیری می کند، لازم است این فیلتر همواره تمیز باشد و عملکرد پمپ هوا نیز بررسی شود. در ضمن قسمت های قابل شست و شوی دستگاه نبولایزر مانند محفظه و ماسک، حداقل هفته ای یک بار به مدت 15 تا 30 دقیقه با استفاده از محلول ضد عفونی کننده یا آب و سرکه ضد عفونی شود. اگر دستگاه ریزپاش به صورت مداوم مورد استفاده قرار می گیرد، باید یک مخزن نبولایزر و ماسک تنفسی اضافی برای استفاده در مواقع بحرانی داشته باشید تا دچار مشکل نشوید.

کاربرد دستگاه نبولایزر

1. دارو رسانی در افراد مبتلا به سرما خوردگی و بیماری های تنفسی مثل آسم، فیبروز کیستیک، آمفیزم، برونشیت، ذات الریه، سرطان، عفونت ریه و غیره در منزل و مراکز درمانی
2. بهترین روش برای مصرف دارو های استنشاقی در نوزادان، کودکان، سالمندان و افرادی که به هر دلیلی امکان استفاده از اسپری های تنفسی را ندارند.
3. جهت استفاده از دارو های رفع التهاب مانند فلوتیکازون و دارو های مربوط به باز شدن مسیر تنفسی مانند آلبوترول
4. مرطوب سازی هوا برای تنفس در افراد دچار مشکلات تنفسی
5. تسکین درد در افراد مبتلا به آسم
6. جایگزین مناسب برای اسپری های تنفسی
7. به منظور استفاده از دارو هایی که برای سایر اعضای بدن عوارض جانبی خطرناکی دارند در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف
8. قابلیت مخلوط کردن چند دارو و استنشاق همزمان آن که در بعضی از نبولایزر ها وجود دارد.