قفس پرورش ماهی

مشخصات فنی قفس پرورش ماهی

آبزی پروری در قفس به دلیل برخوردار بودن از مزایا و بهره وری بالا در سال های اخیر مورد توجه اکثر کشور های دنیا قرار گرفته است. در ایران نیز به دلیل دارا بودن شرایط مساعد جغرافیایی از این روش استفاده می شود.

از محیط های مناسب جهت استفاده از قفس پرورش آبزیان می توان به آب دریا، سراب، آب پشت سد، دریاچه های طبیعی و سواحل اشاره نمود، البته شایان به ذکر است که در ابعاد کوچک تر نیز مانند استخر های پرورش آبزیان این محصول مورد استفاده قرار گرفته می شود.

سیستم پرورش ماهی بر پایه متراکم و نیمه متراکم

در قفس پرورش ماهی از دو روش جهت نگهداری از آبزیان استفاده می شود که به شرح زیر می باشد:

1. سیستم متراکم: در روش تراکم بالا، ماهی ها در تعداد بالا نگهداری می شوند و غذا دهی به آبزیان به صورت دستی انجام می شود. تغذیه آبزیان در این روش شامل کنستانتره معدنی و پروتئینی می باشد.
2. سیستم نیمه متراکم: در پرورش ماهی در قفس زمانی که از روش گسترده یا نیمه متراکم استفاده می شود، آبزیان به صورت گسترده نگهداری می شوند. تغذیه در این روش بدون نیاز به دست و به صورت طبیعی از تولیدات آب صورت می گیرد، شایان ذکر است این روش مناسب پرورش ماهی هایی مانند کپور و ماهی طلایی که همه چیز خوارند می باشد.

انواع قفس پرورش ماهی

قفس پرورش ماهی با توجه به ابعاد، نوع ماهی و منطقه جغرافیایی دارای انواع مختلفی همچون قفس پرورش ماهی ثابت، شناور، قابل غوطه وری و غوطه ور می باشد که در ادامه به معرفی هر یک از آن ها می پردازیم.

قفس پرورش ماهی ثابت

ساختار و ساز و کار پرورش ماهی در قفس ثابت به این صورت است که، کیسه توری قفس با سایز چشمه یا مش مشخص توسط تیرک ها یا میله هایی با قطر های مختلف در بستر رود خانه ها، دریاچه ها و پشت آب سد ها نصب می شود.

استفاده و خرید قفس پرورش ماهی ثابت به بدلیل طراحی راحت آن مقرون به صرفه است و روند پرورش آبزیان در آن با سهولت انجام می شود. در زمان نصب قفس پرورش آبزیان ثابت به این نکته باید توجه شود که، این قفس ماهی در بستر های کم عمق راه اندازی می شود و از لحاظ اندازه و شکل در ساخت، دارای محدودیت می باشد.

قفس پرورش ماهی شناور

ساختار قفس شناور آبزیان بدین گونه می باشد که توری قفس پرورش ماهی شناور با سایز مش های مختلف که متناسب با نوع آبزی مشخص می شود، در آب به صورت شناور توسط یک رینگ حلقه ای ضخیم و یا چهار چوب شناور که ممکن است از جنس استیل، فلز و پلی اتیلن گالوانیزه شده باشد، ثابت می شود.

توصیه می شود جهت افزایش بهره برداری از قفس پرورش ماهی شناور، از این قفس در مناطق جنوبی کشور و نیز در پرورش آبزیان آب شور استفاده شود.

خرید و استفاده قفس پرورش ماهی شناور نسبت به دیگر مدل های قفس پرورش آبزیان بیشتر است، که از دلایل آن می توان موارد زیر را نام برد:

• امکان رها کردن قفس در عمق آب در زمان طوفانی شدن دریا که همین موضوع موجب شده است، هزینه تعمیر و نگهداری قفس شناور پرورش آبزیان نسبت به سایر مدل های قفس پرورش ماهی کم تر باشد.
• قابلیت راه اندازی و طراحی در اشکال مختلف

قفس های پرورش ماهی قابل غوطه وری

قفس پرورش ماهی قابل غوطه وری که با نام قفس پایه کششی نیز شناخته می شود، دارای ساختار مشابه قفس شناور پرورش آبزیان می باشد، شایان ذکر است تفاوت های این دو مدل قفس ماهی کم می باشد. قفس قابل غوطه وری پرورش ماهی، داری کیسه توری در سایز استاندارد یا چشمه ریز است.

استقرار قفس پرورش ماهی قابل غوطه وری به این شکل می باشد که این قفس بوسیله اتکا به چهار چوب یا دکل در عمق های مختلف قابل راه اندازی و نصب می باشد. از مزایای این محصول می توان به مقاومت بالای آن در برابر شرایط نامساعد آب و هوایی اشاره نمود که سبب می شود، محصول دیرتر دچار آسیب شود و کارایی بالایی داشته باشد.

نحوه استفاده از قفس پرورش ماهی قابل غوطه وری بدین گونه می باشد، که در زمان آرامش دریا در سطح آب نگه داری می شود و در هنگام طوفان و شرایط نامساعد جوی به داخل آب انداخته شده و در عمق مناسب قرار می گیرد.

قفس پرورش ماهی غوطه ور

قفس غوطه ور دارای ساختار ساده ای می باشد که در سال 2009 طراحی شده و در سال 2012 ساخته شده است. این نوع قفس پرورش ماهی از تعداد مشخصی جعبه با اشکال گوناگون که از جنس چوب یا پلی اتیلن می باشد ساخته می شود که در میان آن ها شکاف هایی جهت عبور آب تعبیه شده است که موجب ورود غذای طبیعی به قفس می شود. از موارد حائز اهمیت در این نوع پرورش ماهی در قفس استحکام آن است که توسط سنگ های بزرگ و یا پایک (pike) که نام دیگر آن گلنگ دو سر است در بستر آب تأمین می شود.

 تور قفس پرورش ماهی

تور قفس پرورش ماهی شامل سه نوع می باشد که هر یک را در ادامه شرح خواهیم داد:

1. تور اصلی (Rearing net): این تور اصلی ترین تور نگهداری ماهی ها می باشد که دارای 3 سایز است و با توجه به تغییر سایز و رشد ماهی ها این توری تعویض می شود. مهم ترین خصوصیت آن ها ضد خزه بودن است. ارتفاع این تورها 6 الی 8 متر بوده و چشمه (مش) تور بین 6 الی 20 میلی متر است.
2. تور محافظ (Anti-predator): برای محافظت و افزایش قدرت تور اصلی از توری با چشمه مش با سایز 45 میلی متر استفاده می شود که نام آن، توری محافظ است.
3. تور ضد پرنده (Anti-predator): در بالایی ترین لایه پرورش ماهی در قفس از توری ضد پرنده جهت جلوگیری از حمله پرندگان استفاده می شود. یکی دیگر از کارایی های این توری جهت جلوگیری از خروج ماهی ها در زمان طوفانی شدن دریا و واژگون شدن کیسه قفس به داخل آب می باشد.

کیسه قفس پرورش ماهی

یکی از مهم ترین اجزاء تشکیل دهنده قفس پرورش ماهی در تمامی انواع قفس ها کیسه توری آن است که باید دارای شرایط و ساختار مناسب باشد از جمله:

1. قدرت بالای کیسه توری
2. وزن کم کیسه
3. مقاومت در برابر چسبندگی مواد خارجی موجود در آب
4. مقاومت در برابر هوازدگی و پوسیدگی
5. قابل حمل بودن کیسه توری و تعمیر آسان آن
6. ظرفیت کشیدگی بالای کیسه
7. قیمت مناسب و دسترسی آسان به آن

عوامل موثر در محل قرار گیری قفس پرورش ماهی

• عمق آب: قفس پرورش ماهی ثابت در عمق کمتر از 8 متر راه اندازی می شود، زیرا در صورت بیشتر بودن عمق آب از استحکام تیرک ها کاسته شده و دیگر قادر به نگه داشتن قفس در اعماق بیشتر نمی باشد. توصیه می شود جهت تشخیص عمق مناسب از ابزار هایی همچون اکوساندرد استفاده شود.
• بستر آب: وضعیت بستر آب از تأثیر گذار ترین عوامل در انتخاب طرح و نوع قفس ماهی می باشد. از نکات قابل توجه در ارتباط با آب های شیرین این است که اتصال پایه قفس ثابت در این آب ها بسیار دشوار است، به همین دلیل در این بستر ها بهتر است از قفس شناور پرورش ماهی استفاده شود.
• جریان آب: عاملی که سبب تأمین اکسیژن و زدودن مواد زائد حاصل از زندگی ماهی ها می شود، تبادل و جریان آب است. سرعت جریان آب مناسب 0.1 الی 0.5 لیتر بر ثانیه می باشد. در این محدوده سرعت ایده آل و مناسب 0.2 تا 0.3 لیتر بر ثانیه است. عدم توجه به سرعت جریان آب باعث خسارت های مالی و هزینه بالای مهار و ساخت مجدد قفس پرورش ماهی می شود.

مشخصات فنی اجزاء قفس پرورش ماهی

از مهم ترین تجهیزات قفس پرورش ماهی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. بویه: بویه های شناور از جنس پلی اتیلن ساخته شده اند و دارای حلقه اتصالات در پایین و بالا در حجم و ابعاد 250، 475، 700، 925، 1150، 1375 و 1600 لیتر می باشند.
2. لنگر: لنگر ها بر اساس نوع قفس به شکل چنگکی، خیشی و مکعبی برای بستر های سنگی، ماسه ای، و گلی موجود می باشند.
3. زنجیر: از جنس فولاد بوده و طول آن بر اساس نوع قفس و محل راه اندازی مشخص می شود.
4. براکت: از جنس پلی اتیلن بوده و برای نگه داری اتصالات و لوله ها در کنار یکدیگر استفاده می شود.

تمامی تجهیزات پرورش ماهی در قفس از قبیل براکت، بویه ها، لوله ها، پلی اتیلن، دیواره ها، استوانه ها و غیره در شرکت توربو صنعت موجود می باشد. از مشخصات این تجهیزات می توان موارد زیر را نام برد:

• پایین بودن وزن ادوات پلی اتیلن
• مقاومت در برابر آفتاب، دما و اشعه uv
• مقاوم در برابر اسید ها و بازهای موجود در محیط
• مقاوم در برابر ضربه، جریان شدید آب، امواج و فشارهای هیدرودینامیک
• نصب سریع و نگهداری آسان در انواع اکوسیستم های اقلیمی ایران
• استفاده بهینه از منابع آب طبیعی
• کاهش آلودگی محیطی
• رشد مناسب آبزیان

پرورش ماهی قزل آلا در قفس

عوامل بسیاری در قفس های پرورش ماهی وجود دارد که سبب شده تا روش مناسبی جهت پرورش انواع ماهی ها بخصوص ماهی قزل آلای رنگین کمان باشند. ماهی های قزل آلای رنگین کمان به واسطه فروش بالا و دلایلی که در ادامه به آن اشاره می شود، از محبوب ترین ماهی های پرورشی بشمار می روند.

• رشد سریع ماهی قزل آلا در قفس پرورش ماهی
• همه چیز خوار است و در قفس پرورش ماهی دغدغه ای برای مزرعه دار ایجاد نمی کند.
• بازار فروش خوبی چه در داخل و چه در خارج ایران دارد.
• تعداد تخم ماهی قزل آلای رنگین کمان بسیار زیاد است و به راحتی در قفس پرورش ماهی رشد خواهند کرد.
• در سیستم نگه داری تراکم بالا به خوبی رشد خواهند داشت.
• به خوبی با غذادهی دستی سازگار می شوند.

قفس پرورش ماهی در خلیج فارس

استفاده از قفس پرورش ماهی مناسب، در استان های جنوبی کشور به نوع ماهی، عمق آب و جنس قفس پرورش ماهی بستگی دارد، اما با توجه به شرایط جوی موجود در خلیج فارس و وجود موج های بلند توصیه می شود از قفس پرورش ماهی گرد که ساخته شده از متریال پلی اتیلن یا قفس کروی غوطه ور استفاده شود. در این نوع قفس ها حجم کیسه توری از 1800 تا 3600 متر مکعب است و با توجه به نوع کاربرد و سایز مورد نیاز، ساخته می شوند.

قفس پرورش ماهی در دریای خزر

قفس های پرورش ماهی از جنس پلی اتیلن که از نوع قفس ماهی شناور و ثابت می باشند، مناسب استفاده در دریای خزر هستند. در زمان انتخاب ماهی آزاد، قزل آلا و دیگر آبزیان به هنگام استفاده از قفس پرورش ماهی غوطه ور از جنس پلی اتیلن، می بایست به افزایش دمای آب در لایه های سطحی دریای خزر در فصل تابستان و رعایت اصول مربوط به درجه هوای عمق آب توجه نمود.

بهره برداری بهینه از قفس پرورش ماهی

برای افزایش راندمان و درآمد بیشتر از طرح قفس پرورش ماهی می توان در فصل های گرم سال به پرورش ماهیان گرمابی و در فصل های سرد سال به پرورش قزل آلای رنگین کمان پرداخت. این نوع بهره برداری از دریاچه با روند رشد اقتصادی مواجه خواهد شد و امکان سودآوری بالا را به همراه خواهد داشت.

همچنین توجه به این نکته که تولید و ساخت قفس پرورش ماهی بر اساس ظرفیت تور، گونه ماهی پرورش یافته و محل استقرار مشخص می شود، سبب افزایش تولیدات حاصل از قفس پرورش ماهی شده است. شایان ذکر است از متداول ترین قفس های پرورش ماهی در ایران، قفس پرورش ماهی شناور و ثابت می باشد.

نکات نصب قفس پرورش ماهی

1. عمق آب در زیر کیسه توری قفس پرورش ماهی باید 1 الی 2 برابر ارتفاع کیسه توری باشد تا از تجمع مواد زاید، زیر قفس پرورش ماهی جلو گیری شود.
2. منطقه شناسی و غالب بودن قفس پرورش ماهی به وزش باد در دریاچه که موجب مخلوط شدن آب آن با هوا و در نهایت هوادهی به کیسه توری قفس پرورش ماهی خواهد شد.
3. در انتخاب بستر سازی قفس پرورش ماهی، دسترسی راحت به قفس و سهولت در کار غذا دهی باید مورد توجه قرار گرفته شود.
4. توجه به عدم ورود آلودگی به بستر قفس و کود دهی زیاد دریاچه

مزایای پرورش ماهی در قفس

1. سهولت در راه اندازی، نصب و نگهداری نسبت به استخر های خانگی و بتونی
2. هزینه کم جهت سرمایه گذاری و بهره وری بالا در مقایسه با روش سنتی پرورش آبزیان
3. استفاده بهینه و اصولی از منابع آب های طبیعی و نیمه طبیعی کشور
4. تراکم بالای نگه داری آبزیان در یک سطح کم، مصرف انرژی بسیار پایین و تبدیل بهینه انرژی به سود آوری بیشتر
5. توسعه بیشتر و قابلیت جابجایی آسان
6. استفاده از روش غذا دهی طبیعی و زنده که سبب کیفیت بالاتر گوشت ماهی ها شده است.

قفس پرورش ماهی در ایران

امروزه در ایران جهت افزایش بازدهی در زمینه پرورش آبزیان از تجهیزات مدرن مختلفی همچون دستگاه هوادهی پرورش ماهی، تجهیزات تصفیه آب آبزیان و غیره استفاده می شود که یکی از پرکاربرد ترین این تجهیزات در زمینه پرورش آبزیان قفس پرورش ماهی است.

قفس پرورش ماهی در سال 1360 در سواحل جنوبی، 1370 در استان لرستان، و در سال 1380 توسط شرکت خارجی، رفا نروژ در استان های جنوبی کشور و در آب های خلیج فارس و دریای عمان به صورت تخصصی ساخته و نصب شده است.

پس از مطالعات انجام شده و ظرفیت شناسی این روش، پتانسیل و توان پرورش آبزیان از طریق قفس پرورش ماهی 100 هزار تن تخمین زده شده است. سهم استان هرمزگان و جزیره قشم 90هزار تن بوده است که بیان گر بازده بالای این منطقه جغرافیایی برای بهره برداری از سیستم قفس پرورش ماهی می باشد.